Փախստակ ռեզիդենտ Սամիթ Ալիևի «Անհարմար ճշմարտությունը»

Խորհրդային տարիներին՝ 60-ականների սկզբից հետո, ՊԱԿ-ի աշխատակից հայերին ձգտում էին չուղարկել արտասահման։ Այնտեղ ազգականների առկայության պատճառով։ Եվ ՊԱԿ-ի սպա միակ հայը, ով 70-ականներին աշխատել է արտասահմանում, եղել է ոմն Մկրտչյանը, ով ՏԱՍՍ-ի թղթակցի քողի տակ աշխատում էր Մալթայում։ Իսկ երբ նա փորձել է հասնել ԱՄՆ-ում նշանակման, պարզվել է, որ նա ազգականներ ունի Ամերիկայում, և նրան պարզապես ազատել են Առաջին վարչությունից...

Թե ինչպես է 70-ականներին արտերկրում ազգական ունեցող մարդը աշխատել է ՊԱԿ-ում՝ հռետորական հարց է, հայերը շատ կորպորատիվ ժողովուրդ են, և միշտ փորձում են միմյանց օգնել։ Բայց ՊԱԿ-ը գիտեր դասեր քաղել անցյալի անհաջողություններից՝ մտքում պահելով այն մասին, թե կոնկրետ ով է դարձել առաջին փախստակը խորհրդային հատուկ ծառայությունների պատմության մեջ: Իսկ առաջինը... 20-րդ դարի 30-ականներին Արևմուտք փախած խորհրդային արտաքին հետախուզության բարձրաստիճան սպաների շարքից եղել է Գեորգի Աղաբեկովը։ Բայց նա այնպիսի աղաբեկով էր, ինչպես ես՝ Կոեն եղբայրները։ Ընդ որում երկուսն էլ միանգամից։ Նրա իսկական անունը՝ Գևորգ Արությունով է։ 1922 թվականին նա դառնում է Թուրքեստանական ճակատի Չեկայի օպերատիվ սպա։ Ավելի ուշ զբաղեցնում է՝ Տաշքենդի Պետական քաղաքական վարչության (ՊՔՎ) լրտեսության և մաքսանենգության դեմ պայքարի բաժնի պետի պաշտոնը և միևնույն ժամանակ հանդիսանում է ՊՔՎ-ի կուսակցական բջիջների բյուրոյի քարտուղար և կուսակցության կոմիտեի անդամ։ Չարժե թերագնահատել նրա դերը Թուրքեստանի ժողովուրդների դեմ բռնաճնշումների մեջ, այդ գործի համար հայը՝ ամենահարմար թեկնածու էր։ Պատկերացրեք, կարող եք միանգամայն անպատիժ խոշտանգել և սպանել թուրքերին, և դրա համար մի բան էլ ավել գումար են վճարում։ Երազելի աշխատանք։ Մարդուկը իրեն լավ է դրսևորել և 1929 թվականի հոկտեմբերին դառում է խորհրդային հետախուզության ռեզիդենտ Ստամբուլում՝ վերահսկելով ողջ մերձավորարևելյան ուղղությունը։

Բայց 1930 թվականի սկզբին Գեորգի Սերգեևիչը ինքն է գալիս է բրիտանական դեսպանատուն և բրիտանական ռազմական կցորդին իրեն առաջարկում է, որպես գործակալ։ Անձամբ։ Դրանից հետո նա անհետանում է բրիտանական հետախուզության տեսադաշտից (գնահատո՞ւմ եք հնարամտությունը), դադարում է կապ հաստատել, և 1930 թվականին Ստամբուլից փախչում է Ֆրանսիա։ Ֆրանսիացիները չեն սկսել փչացրել հարաբերությունները ԽՍՀՄ-ի հետ, և քաղաքացի Աղաբեկովը ստիպված է լինում տեղափոխվել Բելգիա։ Բայց պարզվում է, որ նա հարկավոր չէ ոչ Ֆրանսիայի, ոչ էլ Մեծ Բրիտանիայի հետախուզական ծառայություններին։ Շատ ես ուզում ուտել, բայց պարզապես այն պատճառով, որ դու հայ ես՝ Արևմուտքում քեզ չեն կերակրում։ Դրա համար էլ նա գիրք է գրում իր ծառայության մասին, և 1930 թվականի սեպտեմբերին նրա հուշերը «ՄՊՔՎ» վերնագրի տակ տպագրվում են Փարիզի գաղթական «Վերջին լուրեր» օրաթերթում։ Իր հուշերում նա հանձնում է շուրջ չորս հարյուր խորհրդային գործակալներին ողջ Մերձավոր Արևելքում, ներառյալ ԽՍՀՄ-ի համար վիթխարի կարևորություն ներկայացնող երեք գործակալներին՝ նրանք են. Միրզոև ավագը, Միրզոև կրտսերը և Ապրեսովը։ Նրանք բոլորն աշխատում էին Մեշհեդում Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր հյուպատոսությունում։ Մի շփոթեք մեկ այլ Ապրեսովի հետ, ով մինչև 1926 թվականը եղել է ԽՍՀՄ-ի հյուպատոս այնտեղ՝ Մեշհեդում։ Ընդհանուր առմամբ, ստացվում է խոշոր սկանդալ և Իրանը քիչ է մնում դիվանագիտական հարաբերություններ խզի ԽՍՀՄ-ի հետ։ Հարցը ինչ-որ կերպ հարթեցնում են, բայց, այնուամենայնիվ, Իրանի կոմունիստական կուսակցությունը պաշտոնապես արգելվեց, իսկ բոլոր 400 մարդիկ, ում Գեորգի ջանը հանձնել էր՝ ձերբակալվեցին։ Ձերբակալվածներից 9-ը գնդակահարվել են, մնացածները դատապարտվել են երկարաժամկետ ազատազրկման և մահացել կալանքի տակ։ Խորհրդային հետախուզական ցանցին հասցվել էր նոկաուտին հասցնող հարված, և դրա վերականգնման համար պահանջվեց մոտ տաս տարի:

Ախ, այո, բարոյական կերպարի բնորոշ գծեր. խորհրդային հետախույզ Պավել Սուդոպլատովի խոսքով, քաղաքացի Աղաբեկովը գումար է վաստակել նաև ընտանեկան գանձերի մաքսանենգությամբ, որոնք Կովկասի բնակիչները, լքելով երկիրը՝ հասցրել էին ԽՍՀՄ-ում թաքցնել: Դե, մի փոքր բաժինով նա թաքցրածը տեղափոխեց օրինական տերերին։ Օրինակ՝ պայմանական Աշոտի ընտանիքը, փախչելով ԽՍՀՄ-ից, ինչ որ տեղ այգում թաղել, կամ պատի մեջ որմնափակել էր մի քանի թագավորական ոսկյա տաս ռուբլիանոցներ, կամ մի քանի ընտանեկան զարդեր։ Հիմա այդ պայմանական Աշոտն ապրում է Թուրքիայում կամ Իրանում և շատ է կարոտում այդ տասանոցներին ու զարդերին։ Ահա և բարի Գեորգի Սերգեևիչը իր շահերի համար և թաքնված ապրանքները փոխանցել է օրինական տերերին: Իսկ Գեորգի ջանը վառվեց իր ագահությունից, դե էլ ինչի վրա, և չգիտես ինչու ես չեմ զարմանում։ Հետախուզական ծառայությունները դավաճաններին չեն ներում, և նրան վերացնելու ծրագրերը սկսեցին մշակվել դեռ 1931 թվականին։ 1937 թվականին Անտվերպենում մի հույն վաճառական Աղաբեկովին առաջարկում է օգնել կուտակված զարդերի վաճառքի հարցում։ Բայց ամբողջ հարցը նրանում էր, որ Անտվերպենից եկած հույն վաճառականը ամենևին էլ հույն վաճառական չէր Անտվերպենից, այլ եղած-չեղած խորհրդային ընդհատակյա հետախույզ Պանտելեյմոն Թախչիանովը, ի դեպ, հույն։ Այսպես ուրեմն, Թախչիանովն աշխատել է Բելգիայում և Ֆրանսիայում։ Ընդհանուր առմամբ, կա երկու վարկած, թե ինչպես է լիկվիդացվել Աղաբեկովը. առաջինի համաձայն՝ նա գնացել է մաքսանենգների միջնորդի հետ հանդիպման իսպանա-ֆրանսիական սահմանին, որտեղ նրան շարքից հանել է խորհրդային հետախուզության կողմից հավաքագրված նախկին թուրք սպան: Երկրորդ վարկածի համաձայն՝ առաջիկա գործի մանրամասները քննարկելու պատրվակով նրան գայթակղել է Փարիզի կոնսպիրատիվ բնակարանը, որտեղ նրան սպասում էին խորհրդային հետախույզ Կորոտկովն ու իր գործընկերը։ Դավաճանին խեղդամահ են արել, որից հետո նրա մարմինը դրել են ճամպրուկի մեջ, որը նետել են Սենա գետը։ Այնուհետև Ալեքսանդր Միխայլովիչ Կորոտկովը դարձավ գեներալ և ՊԱԿ-ի Առաջին գլխավոր վարչության պետի տեղակալ:

Ինչպես տեսնում եք, ոչ ոք նեղացած չհեռացավ, և բոլորը ստացան այն, ինչի արժանի էին։ Գողացված ապրանքները, նույնիսկ եթե դրանք զարդեր են, ոչ մի օգուտ չեն տալիս։ Ռիսկերը ցավալի մեծ են. կա՛մ կնետեն անդունդը, կա՛մ ճամպրուկի մեջ կխեղդեն գետում։