Հայաստանում արդյո՞ք ճիշտ հետեւություններ կանեն Ալիեւի ուղերձներից Ժամանակը գնաց

Նախօրեին՝ հունվարի 10-ին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հերթական հարցազրույց է տվել տեղական հեռուստաալիքներին, որի ընթացքում մանրամասն պատասխանել է՝ անցյալ տարի երկրի սոցիալ-տնտեսական կյանքի և այս տարվա անելիքների, ենթակառուցվածքային նախագծերի, միջազգային քաղաքականության, տարածաշրջանում խաղաղության օրակարգի մասին հարցերին։ Ամեն կասկածից վեր է, որ հաղորդակցության նման ձևաչափը մի կողմից թույլ է տալիս կառավարության քաղաքականության մասին պատկերացում կազմել, այսպես ասած, առաջին դեմքի շուրթերից, իսկ մյուս կողմից՝ նախագահին հնարավորություն է տալիս իր ուղերձները և իմաստները հեռարձակել տարբեր լսարաններին, ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս։ Եվ մինչ Caliber.Az-ի սոցիալ-տնտեսական և միջազգային բաժինների մեր գործընկերները մանրամասնորեն վերլուծում են իրենց գործունեության ոլորտին վերաբերվող նախագահ Ալիևի ուղերձները՝ մենք կցանկանայինք դիտարկել դրանցից մի քանիսը, որոնք անմիջականորեն առնչվում են տարածաշրջանում խաղաղության և պատերազմի հարցերին։

Թվում էր, թե 44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանի համոզիչ հաղթանակը, որի արդյունքում ադրբեջանական տարածքներն ազատագրվեցին հայկական օկուպացիայից, պետք է երկար սպասված հանգստություն բերեր տարածաշրջանում։ Չափազանցություն չի լինի, եթե ասենք, որ Ադրբեջանում, այո և նրա սահմաններից դուրս շատերն էին այդպես կարծում։ Բաքուն իր կողմից այդ ուղղությամբ արել է ամեն հնարավորը, և նույնիսկ անհնարինը։ Ունենալով բոլոր հնարավորությունները նրա համար, որպեսզի վերջնականապես սեղմել Փաշինյանին և Հայաստանին՝ Ադրբեջանը, այնուամենայնիվ, Հայաստանի իշխանություններին իր դեմքը փրկելու հնարավորություն տվեց՝ պատասխան արձագանքի հույսով։ Հասարակ օրինակ՝ հասկանալով իրավիճակի ցավալիությունը ողջ հայ հասարակության համար՝ ադրբեջանական կողմը հրադադարի մասին Եռակողմ հայտարարության ստորագրումից արդեն երեք օր հետո սկզբունքորեն համաձայնվել է ազատագրված տարածքներից հայ զինվորականների դիակների փնտրման և տարահանման համաձայնությունը, որպեսզի Հայաստանում կարողանան նրանց նույնականացնեն և թաղեն։ 2020 թվականի նոյեմբերի 13-ից մինչև 2022 թվականի նոյեմբերին ազատագրված տարածքներում հայտնաբերվել և դուրս է բերվել հայ զինծառայողների 1786 դիակ։ Դրանով հանդերձ, Բաքուն մինչև հիմա չի կարողանում Երևանից Առաջին ղարաբաղյան պատերազմի ընթացքում անհետ կորած 4000 ադրբեջանցիների ճակատագրի մասին հստակ պատասխան ստանալ, թեև Խոջավենդի շրջանի Էդիլլի գյուղում, Ֆարուխի (Աղդամի շրջան) մոտակայքում, Ֆիզուլիի շրջանի Աշաղը Սեյիդահմեդլի գյուղում սարսափելի գտածոները պերճախոսորեն մատնանշում են, որ նրանք դաժանաբար սպանվել են հայկական ավազակախմբերի կողմից։

Բաքվի հետագա գործողությունները, մասնավորապես, հայկական կողմի հետ միջազգային տարբեր՝ Մոսկվայի, Բրյուսելի և Վաշինգտոնի պայմանական հարթակներում հանդիպելուն մասնակցելու համաձայնությունը նույնպես խոսում էին խաղաղության օրակարգին նվիրված լինելու մասին։ 2022 թվականի մարտին Ադրբեջանը նշել է Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացման հինգ հիմնական սկզբունքները.

- ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, միջազգային սահմանների անձեռնմխելիության և միմյանց քաղաքական անկախության փոխադարձ ճանաչում;

- պետությունների միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության և ապագայում նման պահանջներ չներկայացնելու իրավական պարտավորության փոխադարձ հաստատում;

- ձեռնպահ մնալ միջպետական հարաբերություններում միմյանց անվտանգությանը սպառնալիքներից, քաղաքական անկախության և տարածքային ամբողջականության դեմ սպառնալիքներ և ուժ կիրառելուց, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի Կանոնադրության նպատակների հետ անհամատեղելի այլ հանգամանքներից;

- պետական սահմանի սահմանազատում և սահմանագծում, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում;

- տրանսպորտի և հաղորդակցությունների բացում, այլ համապատասխան հաղորդակցությունների հաստատում և փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող այլ ոլորտներում համագործակցություն;

Եթե համառոտ ասել, ապա Հայաստանը, գոնե սկզբում և խոսքով, կարծես թե համաձայն էր այս սկզբունքներին։ Անցյալ տարի կայացան բարձրագույն հանդիպումներ (դրանց ամենակարևոր արդյունքներից դարձավ հղումը Ալմաթիի հռչակագրին), ինչպես նաև նախարարների մակարդակով, նախագահի օգնական Հաջիևը հանդիպեց Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Գրիգորյանի հետ, ստեղծվեցին և հանդիպեցին սահմանազատման հարցերով աշխատանքային խմբերը։ Կարելի է ասել, որ գործնականորեն ամբողջ անցած տարի ադրբեջանական կողմը Երևանին շտապեցրել, մղել է խաղաղ պայմանագրի շուտափույթ կնքմանը, թեև, կարծես թե, ընդհակառակը, այդ պարտվող կողմը պետք է հետաքրքրություն ցուցաբերեր այս հարցում։ Հոկտեմբերին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիրը կարող է ստորագրվել մինչև 2022 թվականի վերջը, եթե միայն Երևանը բարի կամք դրսևորի։ Ավաղ, հետագա իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ Հայաստանը փորձում է շատախոսել, արգելափակել խաղաղության պայմանագրի ստորագրման հնարավորությունը, ըստ որի՝ նա մեկընդմիշտ պետք է հրաժարվի Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջներից։ Բայց, հայկական զինված ուժերը դեռ գտնվում են Ղարաբաղում, Հայաստանը այդպես էլ չի տրամադրել Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետությունը Ադրբեջանի հիմնական մասի հետ հաղորդակցություն ապահովող միջանցք, իսկ ադրբեջանական բանակի դիրքերի գնդակոծումները ձեռք են բերել կանոնավոր բնույթ։ Այսպիսով, 2022 թվականը Հայաստանի մեղքով դարձավ բաց թողնված հնարավորությունների տարի։

Իսկ հետևաբար, զարմանք չի հարուցում հայրենական հեռուստաընկերություններին տված հարցազրույցի ընթացքում նախագահ Ալիևի երեկվա հայտարարությունը, որ չկա խաղաղության պայմանագիր, դե ոչ էլ պետք է։

«Մենք կարող ենք այսպես երկար ապրել։ Լավ, իսկ հետո ի՞նչ է լինելու։ Հետո կերևա: Այս տարի, կարծում եմ, կլինի վերջին շանսը։ Որովհետև հետո արդեն 2024 թվականն է, հետո, 2025 թվականին ավարտվում է Ռուսաստանի խաղաղապահ առաքելությունը։ Նրանք պետք է մտածեն իրենց քթից մի փոքր հեռու։ Չնայած տառապանքին, ցավին, չնայած մեզ համար թանկ ամեն ինչի ոչնչացմանը, մենք խոսում ենք խաղաղության մասին։ Դա հեշտ չէ թե՛ քաղաքական, թե՛ մարդկային տեսանկյունից։ Բայց, հասկանալով, որ դա բխում է Ադրբեջանի շահերից և բխում է Ադրբեջանի երկարաժամկետ շահերից՝ մենք դա ենք առաջարկում։ Բայց դա սեղանին կլինի մի որոշ ժամանակ։ Հետագայում առանձնահատուկ ակտիվություն չենք ցուցաբերի։ Չեն ուզում՝ պետք չէ: Չեն ուզում սահմանազատում՝ պետք չէ: Նշանակում է, որ սահմանն անցնելու է այնտեղ, որտեղ մենք հարկավոր կհամարենք։ Բայց ես ստիպված եմ արդեն դիմել այդպիսի տերմիններին։ Սահմանը սահմանազատված չէ, ո՞վ է ասել, որ նա այնտեղով է անցնում, այլ ոչ թե այստեղով։ Ես համարում եմ, որ նա այստեղով է անցնում: Ես դրա համար հիմքեր ունեմ՝ պատմական, քարտեզագրական։ Ուստի դա ավելի շատ բխում է նրանց շահերից, քան մեր շահերից»,- ասել է պետության ղեկավարը՝ զգուշացնելով հայկական կողմին։

Այն, որ սրանք լոկ խոսքեր չեն և հակառակ կողմին վախեցնելու փորձ չէ՝ «քարերի երկրում» կարող էին համոզվել անցյալ տարվա սեպտեմբերին, երբ հայ զինվորականները, մոռանալով երկու տարվա վաղեմության իրենց խայտառակության մասին, համարձակվեցին հերթական սադրանքի։ Արդյունքում ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումները մոտեցան մեր երկրի սահմաններին՝ այն սահմաններին, որտեղ պետք է գտնվեին 30 տարի առաջ։ Եվ քանի որ Հայաստանի մեղքով սահմանի սահմանազատումը այդպես էլ տեղի չունեցավ, ապա, իրոք, ո՞վ կարող է մեզ արգելել համարել, որ մինչև պաշտոնական սահմանագիծը դեռ շատ հեռու է։ Սա օտար տարածք ներխուժում չէ, այլ ընդամենը սահմանին ինժեներական և հաղորդակցական աշխատանքներ անցկացնելու մտադրություն, մանավանդ, որ դրա համար, ինչպես ընդգծել է նախագահ Ալիևը, կան պատմական և քարտեզագրական հիմքեր։

Միաժամանակ նախագահը վստահություն է հայտնել, որ Հայաստանի հետ երրորդ պատերազմ չի լինի։ Թեև, պետք է խոստովանել, որ որոշ երկրներ և ուժեր փորձում են Բաքվին մեղադրել նրանում, որ նա Հայաստանի վրա հարձակում է պլանավորում։ Նախագահի խոսքերից հետո միանգամայն ակնհայտ է դառնում, որ նրանք, ովքեր Ադրբեջանին մեղադրում են դրանում, կա՛մ դարձել են հայկական քարոզչության զոհ, կա՛մ զրպարտիչ քարոզչություն են անցկացնում մեր պետության դեմ։ Ուստի Ալիևը ուշադրություն է հրավիրել այն փաստի վրա, որ «սպառնալիքները չեն վերացվել, պատերազմից հետո մենք բախվել ենք նոր սպառնալիքների հետ»։ Սակայն պետության ղեկավարը զգուշացրել է, որ «մենք մեզ ուժեղ ենք զգում, յուրաքանչյուրը պետք է իմանա, որ մեզ հետ չարժե կատակել»։ Եվ դա իրոք այդպես է՝ ո՞վ կարող է կանգնեցնել հարյուր հազար սվիններից բաղկացած լավ զինված և մոտիվացված պրոֆեսիոնալ բանակին։

Հայաստանում կարող են լինել և ռեւանշիստական ուժեր և ռեւանշիստական տրամադրություններ, բայց պետք է լինել իսկական ինքնասպան, որպեսզի կազմավորված իրողությունների և ուժերի հարաբերակցության պայմաններում հարձակվել Ադրբեջանի վրա և փորձել հետ բերել մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ի իրավիճակը։ Եթե Ադրբեջանն իր համար Հայաստանից որևէ լուրջ վտանգ հայտնաբերի, ապա նա անհապաղ համապատասխան միջոցներ կձեռնարկի։ Պետք չէ լինել շատ խելոք մարդ, որ չհասկանալ, որ դա բերելու է Հայաստանի պետականության անհետացմանը։ Երևանին ապակառուցողական քաղաքականության են հրում որոշ երկրներ։ Ո՞րոնք։ Այս հաշվով նախագահը արտահայտվեց չափազանց հստակ՝ Ֆրանսիա։ Բայց Փարիզը հեռու է, իսկ Ադրբեջանն այստեղ է, մոտակայքում։ Արդյո՞ք Հայաստանի իշխանություններին պետք է գայթակղել ճակատագիրը և հանուն Մակրոնի կայսերական նկրտումներին զոհաբերել իրենց համաքաղաքացիների կյանքը և նույնիսկ պետականությունը։ Այս հարցի պատասխանը պետք է գտնեն իրենք՝ հայերը։ Ավելի լավ է, եթե նրանք, ինչպես նախօրեին նախագահ Ալիևն էր նրանց խորհուրդ տվել՝ լսեն նրա ուղերձները և ճիշտ եզրակացություն անեն։ Պարզապես այն պատճառով, որ այս տարի կլինի վերջին շանսը, որը նրանց տալիս է Ադրբեջանը։ Վերջիվերջո, յուրաքանչյուր համբերություն չափ ունի...