Տատիկներ և Պապիկներ Լյոլեկներ ու Բոլեկներ

Մի շատ ծանրակաշիռ և որոշակի շրջանակներում բավականին հեղինակավոր կազմակերպությունը շատ էր ուզում իր առաքելությունը ուղարկել Ղարաբաղ։ Այսպես ասած՝ «Հայկական մշակութային ժառանգության մոնիտորինգի» թեմայով։ Հետո ինչ, գործը, երևի լավ է, անհրաժեշտ, ես նույնիսկ կասեի բարի, այո և կազմակերպությունը՝ բոլորի կողմից հայտնի։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն։ Եվ այդ առաքելությունը, ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերի, պետք է Խանքենդի գար Աղդամի ճանապարհով։ Ադրբեջանական կողմը առաքելությանը առաջարկեց ստուգել հայ նաև օկուպանտների կողմից Աղդամում ոչնչացված Ադրբեջանի պատմամշակութային հուշարձանները, դա ճանապարհին է, ինչպես ասում են, չես մոլորվի և կտեսնես։ Բայց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում չգիտես ինչու հրաժարվեցին գնահատել հայ օկուպանտների կողմից ադրբեջանական հուշարձաններին հասցված վնասը և սկսեցին պահանջել դեպի Խանքենդի երթուղին։ Նման շատ մեծ անպարկեշտությանը մեր կողմը քաղաքավարի ակնարկեց, որ նրանք պահանջները ուրիշ տեղ պետք է ներկայացնեն, կամ լինելու է մեր ուզածով, կամ ընդհանրապես չի լինի։

Ինչպես և սպասվում էր, ստացվեց մեր ուզածով, իսկ նրանց՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մոտ, այնպես էլ ոչինչ չստացվեց։ Ոչ այցելություն, ոչ քյաբաբ: Տեղին է, որովհետև նման հարցերում խտրականությունը միանգամայն անթուլատրելի է։ Չեք հավատում ինձ՝ դիմեք ՄԱԿ-ին, ԵԽԽՎ-ին, ԵԱՀԿ-ին կամ ԵԽ-ին։ Աշխարհը առանց բարի մարդկանց չի լինում, և այնտեղ ձեզ անպայման կօգնեն։

Քիթը վեր քաշած վիրավորանքը, որը հրապարակում է ինչ-որ անկախ ակադեմիական հարթակը, առհասարակ մեր խմբագրութանը ստիպեց բարձր ծիծաղել: Մեջբերում եմ. «Ադրբեջանի կողմից օկուպացված Հադրութի շրջանում շարունակվում է հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացումը։ Տեսանյութում հստակորեն երևում է, որ ոչնչացվել և գետնին է տապալվել Արցախի Հադրութի շրջանի Ուխտաձոր գյուղում ազատամարտին նվիրված հուշարձանը, կոտրվել են հուշարձանի առանձին հատվածներ»։ Դե, նախ՝ ոչ թե օկուպացված, այլ ազատագրված, երկրորդը՝ ոչ թե ոչնչացվել, այլ մաքրվել, երրորդը՝ ոչ թե «արցախում», այլ Ադրբեջանի Ղարաբաղի տնտեսական շրջանում, չորրորդը՝ դա ոչ թե ինչ-որ ազատամարտի հուշարձան է, այլ ոչնչացված անջատողական վարչակարգի հետքեր, իսկ նման հետքերը Ադրբեջանում տեղ չունեն, հինգերորդը՝ այնտեղ մշակութային ոչինչ չկա, մի հորինեք, այդ դուք երևի օղի եք չարաշահել։ Քանդել են՝ ուրեմն ճիշտ էլ արել են, որովհետև՝ մեր հողն է՝ մերն են ոչ միայն կանոնները, այլև նաև հուշարձանները: Ասեմ ավելին, որպես նշում այդ նույն անկախ ու ակադեմիական հարթակին. Ղարաբաղում տարբեր տեսակի մոնթեների և նժդեհների բոլոր հուշարձանները արդեն քանդվել են ելնելով այդ նույն սանիտարահիգիենիկ նկատառումներից։ Գրառումներ արեք ու շարունակեք նեղացած ֆսֆսացնել քթով, դա մեզ շատ է դուր գալիս։ Ի՞նչը կարող է ավելի հաճելի լինել, քան պարտված թշնամու նվնվոցը։ Միայն նրա կողմնակիցների նվնվոցը։ Ընտելացեք, ուրիշ կերպ արդեն երբեք չի լինի։

Տեղեկության համար. Ղարաբաղի տարածքում հայ օկուպանտների կողմից 67 մզկիթներից 63-ը ոչնչացվել են։ Ընդ որում դրանք ոչնչացվել են ամբողջությամբ։ Եվ այդ ես չեմ խոսում վնասված և ոչնչացված այլ պատմամշակութային հուշարձանների մասին։ Նրանց թիվը հարյուրից անցնում է։ Զանգեզուրի վիլայեթի Գաֆան, Մեհրի, Խոտ, Շինուայր, Ալդերե վարչական բնակավայրերում այսօր ևս մնացել են Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության հրահանգով ավերված ավելի քան 900 պատմամշակութային հուշարձանների ավերակները։ Թախանձագին խորհուրդ եմ տալիս այնտեղ ուղարկել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առաքելություն, վերադարնալուց հետո՝ զեկուցեք, այդ ժամանակ և կխոսենք օկուպացիայից ազատագրված ադրբեջանական հողերում տիրող իրավիճակի մասին։ Շինուայր գյուղին, որը գտնվում է Զանգեզուրում, ես կցանկանայի ավելի մանրամասն անդրադառնալ։ Ադրբեջաներեն այն կոչվում էր Գյուլաբ, բայց հայերի կողմից վերանվանվել է Շինուայրի։ Գյուղը գտնվում է Արեւմտյան Զանգեզուրի Գորուսի շրջանից 9 կիլոմետր դեպի հարավ, Օխչուչայ գետի ձախ ափին, ծովի մակարդակից 1500 մետր բարձրության վրա։ Շինուայր գյուղը Գաֆանից հեռու է 68 կիլոմետր։ Զանգեզուրի գավառը, որը ցարական ժամանակներում մտնում էր Ելիզավետպոլի նահանգի կազմում, 1930 թվականին առանց որևէ հիմքերի փոխանցվել էր Հայաստանի ԽՍՀ-ի կազմի մեջ, բնականաբար, Շինուայր գյուղի հետ միասին։ Գյուղի էթնիկ կազմը բոլոր ժամանակներում բաղկացած էր ադրբեջանցի թուրքերից։ Գյուղում գտնվող 300, իսկ նրա շրջակայքում մոտ 200 պատմական նշանակության շենքերն ու շինությունները, արվեստի քարե նմուշները, գերեզմաններն և տապանաքարերը ավերվել և ոչնչացվել են հայերի կողմից։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն լռում է և չի տեսնում, ինչը հանգեցնում է որոշակի մտքերի. ինչո՞ւ ենք մենք վճարում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին և արժե՞ շարունակել վճարել։

1987-ին սկսված էթնիկ զտումների արդյունքում հայերը բռնագրավեցին ադրբեջանցիների ունեցվածքն ու մշակութային ժառանգության նմուշները։ 3500 պատմամշակութային հուշարձաններ, 500 գերեզմանոց, 391 մզկիթ, որոնք պատկանում են Ադրբեջանին, այսօրվա Հայաստանի տարածքում հայերի կողմից ավերվել ու հիմնովին ոչնչացվել են։ Սակայն, միջազգային կազմակերպություններին, որոնք կոչված են «հետևել և թույլ չտալ», կարծես բերանը ջուր են առել, նրանց ավելի շատ է մտահոգում, օրինակ, «Մենք ենք՝ մեր սարերը» անվան տակ, դե, խոսակցական լեզվով՝ պապի հետ տատիկի քարե սարսափի ճակատագրով: Այսպես ուրեմն, այդ քանդակային մղձավանջը վաղուց ժամանակն է տեղափոխել: Օրինակ՝ Երևան։ Մենք դեմ չենք…