Նրանք իրենց տներ վերադառնալու հնարավորություն պետք է ունենան Իսկ ո՞վ է առարկում, որ։

«Ես չեմ կարծում, որ այն փաստը, որ Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ իրենց հայրենիքը լքած մարդկանց պետք է վերադառնալու հնարավորություն տրվի՝ հանդիսանում է լուծում կամ երաշխիք այն հայերի համար, ովքեր ստիպված են եղել լքել իրենց տները»: Այս մասին վերջերս «Ամերիկայի ձայն»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է՝ ամերիկացի կոնգրեսական Ջիմ Կոստան։ Նա հավելել է նաև, որ «նրանք պետք է հնարավորություն ունենան վերադառնալ իրենց տներ, երբ ցանկանան, և դա պետք է ամրագրվի խաղաղ պայմանագրում, ու հենց դրանով է պայմանագիրը այդքան կարևոր»։

Ո՞ւմ համար կարևոր է, իսկ ում համար՝ ոչ: Օրինակ, մեզ համար, Ադրբեջանում բոլորովին պետք չէ «հինգերորդ շարասյուն»։ Նավարկել ենք, գիտենք: Բացի այդ, եթե ամերիկացի կոնգրեսականները այդքան մտահոգված են ոմանց Ղարաբաղ վերադառնալու հնարավորությամբ, շատ լավ կլիներ, եթե նրանք՝ կոնգրեսականները, սենատորները և այլն, մտահոգվեին այն ադրբեջանցիների իրավունքներով, որոնց իր ժամանակին վտարել են Հայաստանից, և ովքեր, գիտեք, ոչ մի բանով վատ չեն, և գուցե նույնիսկ ավելի լավ են, քան հայերը։ Եվ այն իրավունքները, որ ունեն Հայաստանից վտարված ադրբեջանցիները, տրամաբանորեն ամենևին էլ պակաս չեն հայերի իրավունքներից առհասարակ։ Բայց, ըստ երևույթին, որոշ երկրներում հավատարիմ են բոլորովին այլ, սակայն մեզ բավականին ծանոթ տրամաբանությանը. բոլորը հավասար են, բայց ոմանք ավելի հավասար են։ Իսկ սա մեզ բոլորովին հարմար չէ: Հետևաբար խաղաղ պայմանագրում այս կամ այն անձանց վերադարձի հարցը, լինի դա Հայաստանում, թե Ադրբեջանում, պետք է լուծվի բացառապես պարիտետային, փոխադարձ հիմունքներով։ Այսինքն, եթե ասենք մեր պարզ, հասարակ լեզվով, ապա հայերի Ադրբեջան վերադարձը հնարավոր է՝ միայն ադրբեջանցիների Հայաստան վերադառնալուց հետո։ Միայն այսպես և ուրիշ ոչ մի ձևով։ Մեր այբուբենը. «Ա» տառը՝ արդարություն: Եվ եթե ինչ-որ մեկը ասում է այն մասին, որ «նրանք պետք է հնարավորություն ունենան վերադառնալ իրենց տներ, երբ ցանկանան, և դա պետք է ամրագրվի խաղաղ պայմանագրում», ապա «նրանք» բառը պետք է վերաբերվի նաև ադրբեջանցիներին, որոնք պետք է հնարավորություն ունենան Հայաստան վերադառնալու։

Այնուհետև, կոնգրեսականը հավելել է, որ այսօր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լարվածության համար հող կա, և բանակցությունների սեղանին վերադառնալու Ադրբեջանի դժկամությունը հանդիսանում է դրա հաստատումը։ Այդ մասին է ասում նաև՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի հետ գործ ունենալու Ադրբեջանի ցանկությունը։ Զուտ ճշմարտություն։ Տեսեք, աշխարհակարգը այնպես է ստեղծված, որ խաղաղ պայմանագրի բացակայության դեպքում լարվածության համար հողը միշտ գոյություն կունենա։ Ես իմ կողմից կավելացնեմ, որ այդ հողը գոյություն կունենա նույնիսկ այն բանից հետո, երբ այդ պայմանագիրը ստորագրվի, որովհետև մենք շատ լավ գիտենք մեր հարևանիկներին, և եթե բոլորովին անկեղծ՝ ես չգիտեմ պատմության մեջ այնպիսի նախադեպ, որպեսզի ինչ-որ խաղաղ պայմանագիրը կարողանա այս կամ այն պետությանը պաշտպանել ագրեսիայից։

Պետությունները ագրեսիայից իրենց պաշտպանում են մի փոքր այլ միջոցներով։ Օրինակ, ԱՄՆ-ը ՀՀՊ (հակահրթիռային պաշտպանություն) և 11 ավիակիր միավորում ունի, և այս ամենը ամբողջությամբ հանդիսանում են ավելի արդյունավետ պաշտպանություն, քան աշխարհի բոլոր պայմանագրերը միասին վերցրած։ Մեզ մոտ ավիակիր միավորումներ, ցավոք, չկան, ինչպես չկա նաև ոչ մի հայատյացություն, իսկ, ահա, նախազգուշական միջոցներ առկա են, հավասարապես ինչպես այդ նույն անխորտակելի ավիակիրը։ Որովհետև ոչ վաղուցվա պատմությունից ճիշտ դասեր քաղելու ունակությունը հանդիսանում է նրա երաշխիքը, որ պատմությունը չի կրկնվի:

Եվ դուք պետք է ըմբռնողությամբ վերաբերվեք, ինչպես կարող եմ մեղմ արտահայտվել, ոչ թե անբարյացակամ, այլ միանշանակորեն հայամետ դիրքորոշումով, և նրանց միջնորդությամբ կողմնակալ երկրների, կամ վերպետական կազմակերպությունների տարածքում՝ Հայաստանի հետ բանակցություններ վարել չցանկանալուն: Սկզբունքորեն բոլորը, բացի Իսրայելից, Պակիստանից և Թուրքիայից՝ (այբբենական կարգով) այս կամ այն աստիճանով գրավում են հայամետ դիրքորոշում, և մենք դա հիանալի գիտենք։ Անցած ավել քան երեսուն տարիների ընթացքում, գրեթե ոչ մի ամերիկացի քաղաքական գործիչ կամ դիվանագետ՝ Ադրբեջանի նկատմամբ հայկական էքսպանսիոնիզմը դատապարտող ոչ մի խոսք չի հայտնել: Հայաստանում և Հայաստանի կողմից օկուպացված Ադրբեջանի տարածքներում իրականացված էթնիկ զտումները դատապարտող ոչ մի խոսք։ Ագրեսոր երկրի՝ Հայաստանի դեմ պատժամիջոցների մասին՝ ես նույնիսկ չեմ էլ խոսում։ Եվ հիմա ամերիկացի կոնգրեսականը ասում է այն մասին, որ Ղարաբաղը ինքնակամ լքած հայերը պետք է վերադառնալու իրավու՞նք ունենան։ Կոնգրեսականը զարմանում է, թե ինչու՞ է Ադրբեջանը նախընտրում բանակցային այլ հարթակներ։ Դե, սա հենց այն դեպքն է, երբ զարմացած մարդիկ չեն դադարում ինձ զարմացնել, հատկապես, եթե զարմացածը՝ կոնգրեսական է։ Ձեզ դուր չի՞ գալիս, որ մենք նախատեսում ենք Նախչըվանը հետ կապվել՝ Իրանի միջով անցնող ճանապարհով։ Այ հենց այստեղից էլ պետք է սկսեիք, այլ ոչ թե «հին և կուլտուրական ժողովրդի բազմաչարչարության ևս մեկ փուլի» և 907-րդ ուղղումի հաշվով Կոնգրեսում լսումներով:

Եվ այսպես, մենք սպասում ենք կոնկրետ առաջարկներ այն հաշվով, թե ի՞նչ օգուտ, ի՞նչ բոնուսներ, ինչքա՞ն գումար, ինչպիսի բնույթի երաշխիքներ և սպառազինություն կստանանք մենք, եթե դադարենք մտածել Իրանով անցնող ճանապարհի մասին։ Ադրբեջանցիներին Հայաստան վերադարձնելու մասի՞ն։ Զանգեզուրի միջանցքի մասի՞ն։ Մի ամաչեք, մենք կարող ենք նույնիսկ քննարկել ադրբեջանցիների ինքնորոշման հարցերը Հայաստանում, նրա՝ Հայաստանի, տարածքային ամբողջականության շրջանակներում։ Եկեք քննարկենք և սակարկենք։