Ամերիկյան «օգնություն» Ի՞նչ է ուզում USAID-ը

Տարբեր երկրների և կազմակերպությունների ներկայացուցիչների սադրիչ հայտարարությունների շարքում հայտնվել է նաև USAID-ի ղեկավար Սամանտա Փաուերի թվիթը։ «Շատ են մտահոգում Լեռնային Ղարաբաղում պարենային անվտանգության և դեղամիջոցների անբավարարությունը։ Լաչինի միջանցքը կարևոր է Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությանը կենսական նշանակություն ունեցող ապրանքների առաքման համար։ Ես միանում եմ պետքարտուղար Բլինկենի՝ միջանցքով առևտրային և մարդասիրական ապրանքների ազատ տեղաշարժի մասին կոչին»,- գրել է Փաուերը:

Հիշեցնենք, որ այս տիկինը վաղուց հայտնի է իր հայանպաստ դիրքորոշմամբ։ Ուրեմն, դեռ այս տարվա հունվարին՝ Լաչինի ճանապարհին էկոակտիվիստների ակցիայի մեկնարկից մեկ ամիս հետո՝ Փաուերը գրել էր հետևյալ բովանդակությամբ թվիթեր. «Լաչինի միջանցքով տրանսպորտային կապը արդեն մեկ ամիս ավել փակ է։ Ամեն օր, երբ առևտրական փոխադրումները և մարդասիրական օգնությունը չեն կարող անարգել հոսել Լեռնային Ղարաբաղ՝ մեծանում է հումանիտար ճգնաժամի հավանականությունը։ Միջանցքով ազատ երթևեկությունը պետք է վերականգնվի»։

Ի դեպ, թեմայից մի փոքր շեղվելով, ուզում եմ նշել, որ այս բոլոր թվիթները հնչում են սյուրռեալիստորեն։ Նշանակում է, կես տարի առաջ եղել է «մարդասիրական ճգնաժամ» և հիամա՞ էլ «մարդասիրական ճգնաժամ» է։ Եվ, չգիտես ինչու, կես տարվա ընթացքում ճգնաժամից ոչ ոք չի մահացել։ Հայերը ինչպես բղավել են «120 000 սովածների» մասին, այնպես էլ հիմա են մեջբերում այդ թիվը: Սա աբսուրդ է։ Չէ որ վեց ամսվա ընթացքում այդ թիվը պետք է նվազեր գոնե մինչև 119 950-ի։ Դե չի կարող այնպես լինել, որպեսզի «շրջափակման» պայմաններում առնվազն 50 մարդ չմահանա։ Ի դեպ, սա հայկական քարոզչամեքենայի մեծ բացթողումն է, որը մասամբ խոսում է այն մասին, որ նա, ինչպես ողջ հայ հասարակությունը, գտնվում է որոշակի ապատիայի մեջ։ Չէ որ ի՞նչ արժեր բնական մահերը գրանցել շրջափակման հաշվին։ Մոռացել ե՞ք։ Որսեք խորհուրդը:

Բայց մենք շեղվեցինք հարցի էությունից։ Նախ ուզում եմ ուշադրություն հրավիրել Սամանտա Փաուերի կատարած միանգամային կոպիտ նենգափոխման վրա։ Բանը նրանում է, որ պետքարտուղար Բլինկենը բեռների ազատ տեղաշարժի կոչ չի արել, համենայնդեպս այդ տեղաշարժը չի կապել զուտ Լաչինի ճանապարհի հետ։ Ստորև բերված է Բլինկենի թվիթը, որին հղում է արել ինքը՝ Փաուերը. «Երեկ ես խոսել եմ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի հետ, որպեսզի հայտնեմ մեր խորը մտահոգությունը Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար իրավիճակի վատթարացման կապակցությամբ: Միացյալ Նահանգները բոլոր կողմերին կոչ է անում շարունակել երկխոսությունը՝ կայուն խաղաղության համաձայնությունների հասնելու համար»:

Ինչպես տեսնում եք, Բլինկենը մտահոգություն է հայտնում Ղարաբաղում հումանիտար իրավիճակի վատթարացման հետ կապված (արդյոք դա իրականում տեղի է ունենում՝ ուրիշ հարց է)։ Սակայն նա այս վատթարացումը չի կապում ադրբեջանական կողմի գործողությունների հետ։ Իսկ անմիջական կոչը, որը պարունակվում է պետքարտուղարի թվիթում, և որին հղում է անում USAID-ի ղեկավարը՝ հասցեագրված է երկու կողմերին և վերաբերում է միայն «երկխոսությունը շարունակելու» ցանկությանը։ Իսկ ո՞վ է դեմ։

Բլինկենի այդ թվիթը հիանալի կերպով կապվում են նախագահ Ալիևի հետ նրա հեռախոսազրույցի արդյունքի հետ: Մեր պետության ղեկավարը Բլինկենի ուշադրությանն է ներկայացրել Հայաստանի կողմից Լաչինի սահմանային անցակետի դեմ անընդհատ սադրանքները, նշել է մարդասիրական բեռների համար Աղդամ-Խանքենդի երթուղին օգտագործելուց հայկական կողմի հրաժարվելը և նրան բացատրել է, որ «հումանիտար իրավիճակ» և «շրջափակման» հետ կապված հայկական կողմի հավակնությունները հանդիսանում են քաղաքական շահարկում։ Որին ի պատասխան պետքարտուղար Բլինկենը, «հայտնելով ԱՄՆ-ի մշտական աջակցությունը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության պայմանագրի շուրջ քննարկումներին, անդրադարձել է «Լաչին» պետական սահմանային անցակետով և այլ այլընտրանքային ուղիներով անցնելու, բանակցություններում դրական թափ պահապանելու կարևորությանը»։

Ահա այսքանը: Այսպիսով, ինչպես արդեն ասվել է, պետքարտուղար Բլինկենը կողմերին ընդամենը հորդորել է շարունակել երկխոսությունը։ Կցանկանայի կարծել, որ Սամանտա Փաուերին դեռ սպասվում է՝ պետական պաշտոնյաների հայտարարությունները կամայականորեն մեկնաբանելու համար Սպիտակ տան նկատողությունը։ Գործը կարելի է ներկայացնել այնպես, որ լինելով ավանդաբար հայամետ՝ Փաուերը շահարկում է այն ամենը, ինչ ձեռքի տակ է ընկնում, որպեսզի օգնի իր խնամակալներին։ Սակայն, սա, հավանաբար, միամիտ ենթադրություն է։ USAID-ը հասարակ կազմակերպություն չէ, հետևաբար Փաուերի հարձակումը պատահական չի թվում և, հավանաբար, արտացոլում է ԱՄՆ-ի ներկայիս վարչակազմի որոշակի շրջանակների դիրքորոշումը։ Ինչը, ինչպես բազմիցս ընդգծել է ԱՄՆ-ում բնակվող քաղաքագետ Ռամիզ Յունուսը, հանդիսանում է ամենահայամետը վերջին տարիների ընթացքում։

Այստեղ կարելի է ենթադրել, որ Սպիտակ տան դիրքորոշումը (կամ Կրեմլի աշտարակների՝ նրա գրասենյակներից մեկի անալոգիայով) լիովին կարող է շեղվել Արլինգթոնի հանդիպումների ժամանակ ուրվագծված կառուցողականությունից՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Բրյուսելն ու Մոսկվան յուրօրինակ բնույթով են ցույց տալիս Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև բանակցություններում միջնորդական կոնսենսուսի ուրվագծերը՝ դա առաջին հերթին նկատելի է հաղորդակցությունների ապաշրջափակման և Զանգեզուրի միջանցքի երկաթուղային գծի գործարկման մասին հայտարարություններից։

Ինչպիսին էլ լինեն ԱՄՆ-ի գործողությունների աշխարհաքաղաքական դրդապատճառները, Բաքուն չի ընդունում բարի ու չար ոստիկանների նման խաղերը և իր քաղաքականությունը կառուցում է զուտ իր ազգային շահերին համապատասխան։ Եվ այդ շահերը խստորեն թելադրում են դադարեցնել USAID-ի գործունեությունը Ադրբեջանում։

Գաղտնիք չէ, որ USAID-ը ըստ էության հանդիսանում է Լենգլիի ստորաբաժանումներից մեկը: Այս կառույցը ներկա ժամանակ, մի ամբողջ շարք ուղղություններով օգնություն ցուցաբերելու քողի տակ զբաղվում է առանձին երկրների ներքին գործերին ակտիվ միջամտությամբ՝ քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների ստեղծման մեջ օգնության քողի տակ իրագործելով հեղաշրջումների և թավշյա հեղափոխությունների ծրագրերը։ Պատահական չէ, որ այս կազմակերպությունը 9,5 միլիարդ դոլար է հատկացրել 2023-2025 թվականներին տարբեր երկրներում «քաղաքացիական հասարակություն» ստեղծելու համար։

1991 թվականից սկսած USAID-ը գործում է նաև Ադրբեջանում։ Այս կազմակերպության հայտարարված առաքելությունը կայանում է թերզարգացած և կարիքավոր երկրներին աջակցելու մեջ։ Եվ եթե 1990-2000-ականներին Ադրբեջանում նրա գործունեությունը միանգամայն հասկանալի էր, ապա այժմ, երբ Ադրբեջանը տնտեսապես ամրապնդվել է և ինքն է հանդես գալիս որպես միջազգային օգնության դոնոր, «օգնականները» կարծես թե պետք է խոնարհվեն ու հրաժեշտ տան։ Բայց դա չգիտես ինչու տեղի չի ունենում: Կազմակերպությունը շարունակում է գործունեությունը երկրում։ Խոսքի համար, նրա Բաքվի գրասենյակում աշխատում է մոտ 200 մարդ։

Ադրբեջանում USAID-ի գործունեությունը սկզբունքորեն մեր երկրի համար ոչ մի անհրաժեշտությամբ արդարացված չէ, իսկ արդեն Փաուերի անզուսպ սադրիչ հայտարարությունից հետո՝ առավել ևս, պետք է դադարեցվի։

USAID-ը, հավասարապես ինչպես նաև ԱՄՆ-ի, կամ որևէ այլ պետության պաշտոնական ներկայացուցիչները ոչ մի իրավունք չունեն միջամտել Ադրբեջանի ներքին գործերին, այդ թվում նաև իր պետական սահմանի գործելու ռեժիմի հարցերում։

Կցանկանայի, իհարկե, ԱՄՆ նախագահի աշխատակազմի կողմից հրապարակային արձագանքը ԱՄՆ-ի պետբյուջեից ֆինանսավորվող գործակալության ղեկավարի նման կամայական պահվածքին։ Դա ցույց կտար՝ Հարավային Կովկասում երկարաժամկետ խաղաղության հաստատմանը աջակցելուն Վաշինգտոնի մտադրությունների անկեղծությունը: