Թվաբանություն և աշխարհագրություն Կարող ենք դասուսույցներ կանչել

2023 թվականի հուլիսի 27-ին Հայաստանի իշխանություններին մոտ հայկական տելեգրամ ալիքը հայտնել էին այն մասին, որ Ղարաբաղում կան 100 հազար հայեր, ովքեր կանգնած են «էթնիկ զտումների և ցեղասպանության սպառնալիքի առաջ»։ Ավելի ուշ՝ նույն թվականի դեկտեմբերի 12-ին, նույն տելեգրամ ալիքը հաղորդում է 150 հազար հայերի մասին, «որոնք արտաքսվել են Ադրբեջանից և ընդմիշտ զրկվել են իրենց հայրենիքից»։

Տեսեք, «ընդմիշտ» խոսքի հետ մենք Ադրբեջանում բացարձակապես համաձայն ենք, մինչ սեպտեմբերյան գործողությունները մենք հայերին առաջարկել էինք արագ ընդունել Ադրբեջանի քաղաքացիությունը և ընդմիշտ (նորից առանցքային բառը) մոռանալ որևէ ինքնավարության մասին, բայց հայերը նախընտրեցին ինքնակամ լքել Ադրբեջանի սահմանները և վերաբնակվել Հայաստանում։ Եթե ասեմ, որ մեզ մոտ դժգոհ են այդ փաստից կամ ուժեղ կարոտում են մեկնածներին, ես պարզապես կստեմ, բայց, ի տարբերություն հայկական լրատվամիջոցների, ում մոտ 100 հազարը հեշտությամբ վերածվում է 150 հազարի՝ չեմ սիրում խաբել ուրիշներին։ Թեկուզ այն պատճառով, որ սուտը վաղ թե ուշ կբացահայտեն, իսկ խաբեբայի համար, լավագույն դեպքում, ամոթ կլինի։

Ընդհանուր առմամբ, սխեման հասկանալի է. սկզբում 100 հազար, հետո 150 հազար, չեմ բացառում, որ մի փոքր ուշ այդ թիվը կվերածվի 250 հազարի, իսկ հետո և միլիոնից էլ հեռու չէ։ Ընդ որում հայերը ճնշում են գործադրելու ոչ միայն խղճահարության վրա («տեսեք, մենք նորից ցեղասպանության ենթարկվեցինք»), այստեղ առկա է նաև ֆինանսական շահ. միջազգային հումանիտար հիմնադրամները և կազմակերպությունները 150 հազար «հերթական անգամ մահից միանգամայն պատահաբար խուսափած զոհերի» համար ավելի շատ գումար կհատկացնեն, քան 100-հազարի համար։ Իսկ մեկ միլիոնի համար՝ ինքներդ եք հասկանում։ Թվերը աճում են, և դրանց հետ միասին աճում են նաև ախորժակները։ Հաշվի առնելով, որ հատկացված ոչ բոլոր գումարներն են հասնում «էթնիկ զտումների անմեղ զոհերին» (մեծ մասը հայտնվում է նրանց գրպաներում, ովքեր այդ գումարները հատկացնում են, իսկ հետո և բաժանում են), ապա ղարաբաղցի հայերի թվաքանակի ավելացման մեջ շահագրգռված են ոչ միայն Հայաստանում։ Այնպես որ, այստեղ առկա է ոչ միայն հայ ռևանշիստների կեղծավորությունը, այլ նաեւ նրանց հովանավորների՝ հատկապես Ֆրանսիայի։ Նա, ընդհանուր առմամբ, հիանալի, թեև ինչ-որ չափով չար, հումորի զգացում ունի։

Դուք ուշադրություն դարձրել եք, որ Ֆրանսիան ղարաբաղցի բոլոր հայերին տվել է Փարիզ քաղաքի պատվավոր քաղաքացու կարգավիճակ։ Ֆրանսիան ինչ-որ կարգավիճակ տվել է, բայց տես մոռացել է զգուշացնել, որ Փարիզ քաղաքի պատվավոր քաղաքացիության առկայությունը Ֆրանսիայի քաղաքացիությունը ստանալու ոչ մի իրավունք չի տալիս, այսինքն՝ փարիզեցիների կարգավիճակով որոշ հայեր խցկվել էին Երևանում Ֆրանսիայի դեսպանատուն, իսկ այնտեղ նրանց նույնիսկ վիզա չեն տվել։ Սա բավականին անախորժ կատակ է, չե՞ք կարծում: Հայաստանում չեն ուզում հասկանալ մի շատ պարզ բան. հերթական անգամ պարզվեց, որ նրանք ավելորդ են, նրանց դարձյալ օգտագործեցին որպես ճնշման գործիք, իսկ երբ ճնշումն այնքան էլ լավ չստացվեց, թոթվեցին ուսերով և ծաղրանքով շնորհեցին «պատվավոր քաղաքացու» կարգավիճակը։ Ինչպես Պրոստոկվաշինոյի մասին մուլտֆիլմում, երբ փոստատար Պեչկինը մյուս հերոսներին ասում է, որ նրանց համար ծանրոց է բերել, բայց չի պատրաստվում հանձնել, քանի որ նրանք՝ այդ հերոսները, փաստաթղթեր չունեն։ Նույն պատմությունը. «Ահա քեզ կարգավիճակ, միայն տես ես չեմ ուզում քեզ Ֆրանսիայում տեսնել, դուք Մարսելում առանց այդ էլ բավական շատ եք»:

Մեծ հաշվով, Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանը լքած հայերի թիվը ուռճացնելը և մեր դեմ կեղծ թվեր օգտագործելը՝ անիմաստ զբաղմունք է։ Թեկուզ այն պատճառով, որ մենք Լաչինի անցակետում բոլորին հաշվել ենք, և մեզ մոտ, ինչպես ասում են, ամեն ինչ գրված է, բարեբախտաբար գիտենք, թե ում հետ գործ ունեինք։ Այնպես որ, «Ղարաբաղից ընդմիշտ հեռացել է 100 հազարը, իսկ ահա սահմանային անցակետի միջով դուրս է եկել 150 հազարը, քանի որ գնացողների մեջ կային շատ հղի կանայք» - ինքներդ հասկանում եք, նախ, սարսափելի խայտառակություն, երկրորդը, ոչ ոքի մոտ վստահություն չի առաջացնի։ Սրա համար նույնիսկ Բոմբեյի տնակային թաղամասերի պատվավոր քաղաքացու կարգավիճակ չեն տա:

Բացի այդ, Հայաստանն ու նրա հովանավորները խնդիրներ ունեն ոչ միայն թվաբանության հետ կապված։ Առկա են տարածաշրջանի աշխարհագրության իմացության լուրջ խնդիրներ։ Օրինակ, Ֆրանսիայի դեսպան Օլիվյե Դեկոտինին X-ի իր միկրոբլոգում գրառում է կատարել ինչ-որ «արցախի» ինչ-որ հայերի ինչ-որ իրավունքների խախտումների մասին, որից հետո հավելել է. «Ստեփանակերտ տանող ճանապարհը (Խանքենդի - խմբ.), այժմ փակ է։ Լեռնային Ղարաբաղի 100.000 հայերը 9-ամսյա շրջափակումից և Ադրբեջանի դաժան հարձակումից հետո ստիպված են եղել լքել իրենց տները։ Արդարադատության միջազգային դատարանի կողմից ճանաչված նրանց վերադարձի իրավունքն այսօր խախտվում է»։ Ֆրանսիայի դեսպանը ոչ միայն հրապարակել է այս անհեթեթությունը, նա իր գրառմանը կցել է՝ մինչև ինչ-որ մարտակերտ, ինչ-որ ստեփանակերտ, անհայտ դրմբոն ու քարվաճառ հեռավորություններով ճանապարհային նշանի լուսանկար, որը քարտեզի վրա չկա ու երբեք չի լինի։ Զուտ էսթետիկ նկատառումներից ելնելով, քանի որ բոլորը կհամաձայնվեն, որ Աղդերեն, Խանքենդին, Հեյվալին և Քելբեջարն ավելի լավ են տեղավորվում լսողության մեջ և շատ ավելի հաճելի են հնչում։ Թեկուզ այն պատճառով, որ անընդմեջ մի քանի բաղաձայնների համադրությունը՝ անբարեհնչյուն բան է, հնչյունաբանության ցանկացած մասնագետ դա կհաստատի։ Ոչ, ես, իհարկե, ամեն ինչ հասկանում եմ, դեսպանը բոլորովին էլ պարտավոր չէ իմանալ աշխարհագրությունը, ինչպես Ֆոնվիզինը «Նեդորոսլ»-ում. «Այո կառապանները ինչի՞ համար են։ Դա իրենց գործն է: Դա այսպես է, և գիտությունն էլ չէ որ ազնվական չէ։ Ազնվական, դու միայն ասա. տար ինձ այնտեղ, քեզ կտանեն ուր կամենաս»։ Բայց սա այդ դեպքը չէ, պարոն դեսպան, բանը նրանում է, որ աշխարհագրական անվանումների ճշգրտությանը ուշադրությամբ հետևում են Ադրբեջանի զինված ուժերը, որոնք և այս կամ այն անվանումը վերադարձնում են այս կամ այն բնակավայրին։ Միակ ճիշտ անունը, որին պետք է հավատարիմ մնալ։

Ի դեպ, եթե ինչ-որ բան լինի, մեր Զինված ուժերի շարքերում կան հիանալի դասուսույցներ ինչպես թվաբանության, այնպես էլ աշխարհագրության։ Նրանք լի են՝ օրվա ցանկացած ժամի և ցանկացած եղանակային պայմանների դեպքում ցանկացած ռևանշիստի հետ լրացուցիչ ուսուցում անցկացնելու խանդավառությամբ և վճռականությամբ: